تاریخچه چاپ سربی در جهان

توضیحات:

  • به نام خدا

    این نوع چاپ که به آن چاپ حروفی و چاپ برجسته نیز می‌گویند، از کنار هم نهادن حروف سربی و منعکس ساختن آن بر کاغذ به ‌وجود می‌آید. در آغاز ورود فن چاپ به ایران، چاپ سربی را، به اعتبار واژه لاتینی آن، تیپوگرافی  می‌ نامیدند. در کتاب معرفه‌ البدایع فی‌الفنون و الصنایع چاپ ۱۳۲۴ ق. تیپوگرافی چنین توصیف شده است: “حروفات چاپ را تیپ نامیده و چون عمل چاپ حکم کتابت را دارد لهذا چاپخانه را محل تیپوگرافی (یعنی با تیپ نوشتن) و کارگران را تیپوگراف می‌نامند یعنی حروف‌ چین…”. نخستین گام اساسی در پیشرفت فن چاپ، اختراع چاپ با حروف  متحرک فلزی بود که گوتنبرگ آلمانی در سال ۱۴۵۰ م.، صنعت چاپ را از شکل متداول چوبی به‌صورت سربی درآورد. “نخستین کتاب عربی که در جهان چاپ شد قانون ابن‌ماسویه، پزشک معروف ایرانی، در ۸۷۶ ق./ ۱۴۷۱ م. و کلیات ابن‌سینا در ۸۸۹ ق./ ۱۴۸۴ م. در شهر ونیز ایتالیا بوده است. نخستین متن فارسی چاپ‌ شده در جهان، کتاب مقدس تورات است که به چهار زبان و به خط عبری در سال ۹۵۳ ق. در استانبول انجام شد. اولین کتابی که به خط فارسی در جهان منتشر گردید کتاب سیرت مسیح است که در سال ۱۰۹۴ ق./ ۱۶۳۹ م. در شهر لیدن هلند طبع شده است (:۸ ۲۳). ظاهراً قدیمی‌ترین کتاب‌هایی که به زبان فارسی در جهان به طبع رسیده دو کتاب به نام‌های داستان مسیح و داستان سن پیدرو است که هر دو با ترجمه لاتینی در ۱۰۹۴ ق./ ۱۶۳۹ م. در شهر لیدن طبع شده است.

    در اواسط قرن ۱۱ ق.، در عهد صفویه، گروهی از بازرگانان ایرانی، که از ارامنه اصفهان و ساکن آمستردام بودند، ابتدا حروف زبان ارمنی را تهیه و سپس چاپخانه‌ای را خریداری و وارد جلفای اصفهان کردند. در سفرنامه تاورنیه آمده است که یکی از ارامنه جلفا که یعقوب ژان نام داشت و نجّار بود در ۱۰۵۱ ق./۱۶۴۱ م. چاپخانه‌ای از اروپا خریداری و وارد جلفا کرد که بعضی از دعاها و رسائل و اوراد مذهبی با این دستگاه به ‌چاپ رسیده است. پیش از ورود این مطبعه، کتابی در جلفای اصفهان با عنوان حیات اجداد روحانی توسط خاچاطور، خلیفه وقت ارامنه در کلیسای وانک جلفای اصفهان، به ‌چاپ رسیده است.

    نخستین مطبعه سربی در ایران که اقدام به چاپ کتاب با حروف الفبای فارسی و عربی کرد به‌دستور عباس میرزا نایب ‌السلطنه و به همّت میرزا زین ‌العابدین تبریزی در تبریز دایر شد. رساله جهادیه تألیف میرزا نایب‌ السلطنه عیسی قائم ‌مقام به‌عنوان نخستین کتاب چاپ سربی، در سال ۱۲۳۳ق. به استادی محمدعلی بن حاجی محمدحسین آشتیانی از شاگردان میرزا زین ‌العابدین در مطبعه تبریز به ‌چاپ رسیده است.

    رساله دیگری به نام فتح ‌نامه تألیف میرزا ابوالقاسم قائم مقام ثانی (فرزند قائم مقام اول) در همان سال، در مطبعه سربی تبریز به چاپ رسید. این رساله درباره شرح فتوحات عباس میرزا و عهدنامه گلستان (۱۶ ذیقعده ۱۲۲۸ ق./ ۱۲ اکتبر ۱۸۱۳ م.) است.

    هوتم شیندلر که در سال ۱۸۷۹م. مأمور شد میان تهران و مشهد ارتباط تلگرافی برقرار کند، نسبت به سایر مسائل نیز توجه خاصی داشت؛ از جمله، کتابی درباره مطبعه ‌های ایران و کتب چاپ‌شده در فاصله سال‌های ۱۲۳۳ تا ۱۲۶۰ ق. نوشته که در بخش تیپوگرافی آن می‌گوید که در سال ۱۲۳۳ ق. شخصی به نام زین ‌العابدین تبریزی تحت حمایت عباس میرزا نایب ‌السلطنه مطبعه کوچکی را راه‌اندازی کرد. کتابی به نام فتح‌ نامه در آن چاپ شد، و این کتاب نخستین کتابی بود که در ایران به حروف عربی طبع می‌شد. مجتبی مینوی می‌گوید: “نمی‌ دانم که رساله جهادیه همان فتح‌ نامه است یا کتاب دیگری می‌باشد” .

    در سال ۱۲۴۰ ق. میرزا زین‌العابدین، که در کار خود خبره و شهره بود، به امر فتحعلی شاه به تهران فراخوانده شد تا، به‌کمک منوچهر خان معتمدالدوله، اولین چاپخانه سربی دارالخلافه طهران را راه‌اندازی کند. در انتهای کتاب مآثرالسلطانیه چاپ سربی سال ۱۲۴۱ ق. اشاره به میرزا زین ‌العابدین شده است که در دارالخلافه طهران مشغول انطباع بوده است. نخستین کتابی که در مطبعه طهران به طبع رسید حیاه ‌القلوب محمد باقر مجلسی در سال ۱۲۴۰ ق. /۱۸۲۴ م بود.

    اصفهان، بعد از تبریز و طهران، سومین شهری بود که در زمان حکومت منوچهرخان معتمدالدوله صاحب مطبعه سربی شد. بر طبق کتب موجود، اولین کتابی که در اصفهان چاپ سربی شده رساله حسینیه ترجمه ملاّ ابراهیم گرگین استرآبادی به سال ۱۲۴۶ ق. بوده است.


  • تهیه و تنظیم توسط نَما نِما
    تماس : 09133025634
    انتشار مطلب در :